تالاب چیست ؟

تالاب

تالاب‌ها محیط‌هایی هستند که مشخصاتشان چیزی میان خشکی و آب است. تالاب‌ها ممکن است همواره دارای آب باشند یا اینکه گاه خشک و گاه آب‌دار باشند. برخی تالاب‌های نزدیک دریا با جزر و مد تغییر وضعیت می‌دهند

مشخصه اصلی تالاب‌ها ماندگاری نسبی آب در آنها است. آب تالاب‌ها ممکن است شور باشد یا شیرین

تعریف کلی تالاب

تالاب به مناطق مردابی، آبگیر، آبی به صورت طبیعی یا مصنوعی، دایـم یا موقت با آب ساکن یا جاری شیرین، لب شوریا شورمشتمل برآن دسته از آبهای دریایی که عمق آب درکشند پایین تراز۶مترتجاوزنکند.این تعریف کفه های صخره ای، بسترهای علفی دریایی درمناطق ساحلی،کفه های گلی رودخانه ها،آبهای شیرین،باتلاقهای جنگلی،دریاچه ها،مردابها ودریاچه های شوررا دربرمی گیرد.

اما درتعریف دیگرتالابها بعنوان اکوتون تلقی می شوند. اکوتون ها مناطق گذرگاهی بین دو یا چند جامعه متمایزیا محیط زیست آبی و خشکی به شمارمی آیند که غرقابی شدن خاک باعث بوجود آمدن پوشش گیاهی ویژه ای می شود.

ارزش تالاب ها 

تالاب ها از منابعی محسوب می شوند که کارکردها(خدمات) و تولیدات آن ها به طور مستقیم یا غیر مستقیم،بر جوامع حاشیه ای و دور از خود اثر می گذارند ، تاءثیر گذاری عناصر تالابی بر جوامع حاشیه و دور از خود متفاوت بوده و بستگی به اندازه و بزرگی و موقعیت مکانی و جغرافیایی تالاب دارد ولی به طور عمده و خلاصه می توان فواید  تالاب ها  به شرح زیر بیان کرد .

 تامین آب، تغذیه آب های زیر زمینی، ذخیره سازی آب، جلوگیری از نفوذ آب های شور، جلوگیری از فرسایش، ایجاد موانع و سپر حفاظتی، ایجاد ذخیره گاه، و در آخر تالاب به عنوان یک منبع غذایی.

کنوانسیون رامسر معاهده‌ای بین‌المللی است که در ۱۹۷۱ امضا شده‌است به منظور حفظ و نگهداری تالاب‌ها می‌باشد. نخستین همایش کشورها برای امضای معاهده حفظ و حمایت از تالابهای با اهمیت جهانی درسال ۱۹۷۲ در شهررامسرایران برگزارگردید و بدین ترتیب کنوانسیون رامسرپا به عرصه وجود نهاد. در این کنوانسیون فهرستی از تالاب‌های مهم جهان نیز تهیه شده که به «فهرست رامسر» شهرت دارد. در این فهرست بریتانیا با ۱۶۴ تالاب از لحاظ تعداد و کانادا با ۱۳۰ هزار کیلومتر مربع تالاب، از لحاظ وسعت رکورددار است. مقر دائمی کنوانسیون در گلند، سوئیس است.

هیچیک ازاکوسیستمهای جهان به اندازه تالابها صدمات ناشی از کوته اندیشی بشروتمایلات خودخواهانه انسان محوری را تجربه نکرده اند. درواقع بشربا نابودی تالابها سطح پایین معرفت ودانش خود را درابعاد علمی،اقتصادی و اجتماعی ، فرهنگی نشان داده است و متأسفانه هنوزروند تخریب این سیستمهای طبیعی بی همتا که دهها کارکرد متفاوت و موزون را یکجا در خود دارند متوقف نشده است. تا دسامبر ۱۹۹۰ تعداد تالابهای ثبت شده با اهمیت بین المللی به ۷۷۰ تالاب رسیده است و تعداد اعضای کنوانسیون رامسر به ۹۱ کشور ارتقاء یافته است. این روند روبه رشد اگرچه امیدوارکننده است ولی همزمان و به موازات آشکارشدن اهمیت این زیستگاهها موج تخریب آنها درچهارگوشه جهان هنوز آنطور که لازم است فرو ننشسته است.

ششمین کنفرانس کنوانسیون رامسردر بریسبن کشور استرالیا برگزار شد تعداد تالابهای ثبت شده به ۸۰۰ نمونه و گستره ای به وسعت ۳ میلیون هکتار رسید. این تالابها معرف بهترین نمونه های تالابی جهان و باز نمای تالابهای شاخص کشورهای عضو بشمارمی روند. کشوراسترالیا نخستین میزبان کشورهای متعهد کنوانسیون رامسر در سال ۱۹۷۴ بوده است.

 انواع تالاب

• باتلاق (swamp) زمینهای آبدار یا خیس پر از گیاه و درخت.
• مانداب یا هور (marsh) با آبی راکد و باز و گیاهان کوتاه بیشتر از جنس علف و نی.
• خلاش (bog یا muskeg) آبگیری است که رستنی‌های آن پوسیده باشد.
• خلنگزار (Moorland و Heath) تالاب‌هایی به شکل خارستان.
• لشاب (fen) تالابی نیزاری است که آب آن از گیاه آکنده شده و هوای کمی می‌گیرد.
• تالاب‌های مصنوعی که برای سیلگیری رودخانه‌ها و دریاها درست می‌شود، مانند پروژه‌های چاه‌نیمه در سیستان.
• آب‌بندان گونه‌ای از تالاب‌های مصنوعی ساخته دست بشر برای پرورش ماهی و ذخیره آب.

تالاب ها در ابران

وضعیت آلودگی تالاب ها در ایران همواره مورد نقد بسیاری از دوستداران محیط زیست در این کشور است. عدم مدیریت پسماندها و فاضلاب‌ها در محیط تالابی، قطعه قطعه کردن تالاب، آتش زدن حوضچه‌های نفتی در تالاب از ابتدای حضور تا کنون و تخلیه پسماندهای نفتی در محدوه تالابی که از تخلفات میدان نفتی آزادگان در هورالعظیم است، عدم ارائه برنامه‌های احیایی و... از بحث های این فعالان محیط زیست است. محمد درویش، مژگان جمشیدی، نادره وائلی زاده و... از جمله فعالانی در این حوزه هستند که بارها به این مسائل پرداخته‌اند 

باتلاق

باتلاق پهنه‌ای از زمین پست است که از رطوبت اشباع شده و معمولاً رستنی‌هایی بر آن روئیده باشد و بر خلاف مانداب پوشیده از آب نیست و بر خلاف خلاش رستنی‌های آن در حال پوسیدن نیستند، گرچه واژه‌های باتلاق و مانداب و خلاش به طور مترادف هم استفاده شده‌اند. از معروفترین باتلاق‌های ایران می‌توان از باتلاق گاوخونی نام برد.

مانداب

مانداب یا هور به جایی در طبیعت می‌گویند که آب در آن مانده و گیاهان کوتاه بیشتر از جنس علف و نی بر آن روییده باشد.

مانداب گونه‌ای تالاب به شمار می‌آید.

خلاش 

خاک باتلاقی یا خَلاش خاک بسیار مرطوب مناطق باتلاقی است که در اطراف آب‌های راکد و کم‌عمق به‌وجود می‌آید. خاک باتلاقی عمدتاً از تجمع مواد پوسیده و بقایای گیاهان که بیشتر مربوط به گیاه خزه تورب است به وجود می‌آید. منشا ایجاد این گِل‌ها، توده‌های خزه‌ای هستند که از خشکی به روی آب شناور شده و به مرور به صورت مواد گیاهی در کف دریاچه ته‌نشین می‌گردند و تشکیل خاکی مرطوب را می‌دهند. خاک‌های باتلاقی حالتی اسفنجی دارند و اکسیژن کمی در خود دارند. انباشت بازمانده‌های گیاهان در این خاک‌ها ذخیره‌ای از کربن ایجاد می‌کند. خاک‌های باتلاقی در جاهایی به وجود می‌آیند که آب‌های سطح زمین اسیدی بوده و مواد غذایی بسیار اندکی دارند. آب آنها به دلیل وجود تانن در مواد پوسیده، رنگی قهوه‌ای دارد.

خاک‌های باتلاقی از نظر تنوع زیستی مهم هستند و برخی گونه‌های جانوران و گیاهان در این مناطق زندگی می‌کنند. خاک‌های باتلاقی معمولاً با درختچه‌هایی از خلنگیان پوشیده شده‌اند که در تورب و خزه‌های تورب ریشه دوانده‌اند. معمولاً رشد گیاهان به دلیل کمبود مواد مغذی و آب و هوای سرد این مناطق کند است.

در فارسی به پهنه‌هایی که خاک باتلاقی دارند خلاب، لَشاب و خفتاب و گیلاب نیز گفته‌اند.

لشاب

لشاب یکی از چهار گونه اصلی تالاب و یکی از دو گونه گِل‌زار است (گونه دیگر، خاک باتلاقی می‌باشد). لشاب‌ها معمولاً از آب‌های سطحی غنی از مواد معدنی یا آب‌های زیرزمینی تغذیه می‌شوند. لشاب‌ها از روی وضعیت شیمیایی آب‌شان، که می‌تواند پی‌اچ خنثی یا الکلاین باشد، دسته‌بندی می‌شوند. این نوع لشاب مواد معدنی محلول نسبتاً زیاد ولی غیرمغذی دارد. آنها اغلب پوشش علف و جگن دارند و معمولاً باتلاق‌های قهوه‌ای رنگ دارند که دارای اسکورپیدیوم یا درپانوکلادوس می‌باشد. گیاهان گوناگون دیگری مانند گیاه گوشتخوار پینگویکولا نیز در لشاب‌ها می‌روید. آنها ممکن است در دریاچه‌ها و رودهای بزرگ، جایی که تغییرات فصلی سطح آب، خاک را با رطوبت بالا و فاقد گیاهان بزرگ‌تر نگه می‌دارند نیز به وجود آیند. گونه‌های گیاهی هر لشاب به نوع آب و غلظت مواد مغذی در آن بستگی دارد.

آبندان

آب‌بندان گونه‌ای تالاب است که به دست انسان ساخته شده باشد. آب‌بندان‌ها بیشتر برای پرورش ماهیان گرم‌آب‌زی، ذخیره آب در فصول بارانی برای کشت برنج و آب شرب استفاده می‌شود.

در ایران به دلایل آب و هوایی بیشتر آب‌بندان‌ها در استان‌های شمالی کشور، همچون مازندران، گیلان و گلستان وجود دارند. علاوه بر پرورش ماهیان و ذخیره آب کشاورزی این آب‌بندان‌ها مکانی مناسب برای گونه‌های مختلف زیستی می‌باشد. گونه‌های متفاوتی از پرندگان از جمله مرغابی، پرلا، پلیکان، قو، اردک تاجدار و گونه‌های دیگر هر ساله به آب‌بندان‌های شمال کشور مهاجرت می‌کنند .

پرورش ماهی در آب‌بندان‌ها کاری پر سود و منفعت است که در استان‌های شمالی جریان دارد و این کار باعث اشتغال زایی شده است .

آب‌بندان‌های استان‌های شمالی سالانه ۳۲.۹۷۳ هکتار آب را ذخیره می‌کنند که این ذخیره در آبیاری ۸۱ هزار هکتار اراضی شالیزاری استفاده می‌شوند.